De Eerste Kamer behandelt deze week de Begroting van het Ministerie van Onderwijs Cultuur en Wetenschappen. En ook bij 50PLUS heeft de jeugd de toekomst. Onderstaand de bijdrage van Senator van Rooijen in het debat.

Voorzitter,

Ondanks dat het niet direct onze achterban betreft heeft 50PLUS absoluut oog voor de belangen van de jeugd.  Onze fractie heeft destijds samen met andere fracties in dit Huis gestreden voor de pechgeneratie studenten die zijn opgezadeld met torenhoge studieschulden. Alleen daar al blijkt dat ook de visie van mijn fractie is, dat de jeugd de toekomst heeft! 

Voorzitter, onderdeel van toekomst en groei betreft onder andere onderwijs en vandaag hebben we het over de begroting OCW en de aangekondigde bezuinigen daarop van ruim een half miljard.

De Eerste Kamerleden ontvingen een brief d.d. 18 maart jl. van de Universiteiten van Nederland die begint met:

“Het kabinet Schoof bezuinigt fors op universiteiten en wetenschap. Juist in een tijd dat Nederland en Europa weer op eigen benen moeten gaan staan nu de geopolitieke spanningen razendsnel oplopen. Hoe blijven we veilig en weerbaar”?

Hoe waar zijn die laatste zinnen wel niet Voorzitter, want er moet structureel veel  meer geld naar Defensie in verband met onze nationale en Europese veiligheid juist vanwege bovenstaand citaat. Helaas “magisch geld” bestaat niet dus moet noodgedwongen op andere terreinen bezuinigd worden. Dit raakt ook de OCW begroting net zoals andere begrotingen. 

Voorzitter, mijn fractie vraagt zich af wat precies onder een bezuiniging wordt verstaan want vaak betekent dat niet dat de geldkraan volledig wordt dichtgedraaid maar dat in verhouding met voorgaande jaren er niet méér geld bijkomt voor een bepaalde portefeuille of project. Iedereen is er zo gewend aan geraakt dat steeds méér geld voor hetzelfde doel moet worden vrijgemaakt dat wanneer de subsidie gelijk blijft in vergelijking met een voorgaande periode dat ook bestempeld wordt als een bezuiniging.

Twee kabinetten, Rutte III en Rutte IV, hebben tezamen 20 miljard euro aan de begroting van OC&W toegevoegd. Dat is een stijging met maar liefst 60% over 7 begrotingsjaren. Dan zouden we toch nu, na 7 jaar investeren, met genoegen uitkijken naar de laatste cijfers over de verbeterde leesvaardigheid, schrijfvaardigheid, en rekenvaardigheid van Nederlandse schoolkinderen. Maar zo is het niet gegaan Voorzitter. De prestaties zijn op belangrijke punten juist ernstig verslechterd. 

Als je 20 miljard per jaar extra nodig hebt om de prestaties te laten dálen, hoeveel heb je dan nodig om verbeteringen tot stand te brengen? 40 miljard? 60 miljard?  Dit kan niet Voorzitter. Het is onontkoombaar dat er binnen de begroting voor OCW heel precies wordt gekeken naar wat werkt en wat niet werkt. 50PLUS wil de begroting niet verlagen, integendeel, maar beleidsinitiatieven die geen kwalitatieve verbetering brengen moeten worden geschrapt. Dus een kritische evaluatie van het gevoerde beleid van de afgelopen jaren is nodig en niet een vage omarming van geld als het panacee van goed onderwijs.

Ik wil de minister dan ook concreet vragen, met hoeveel de onderwijsbegroting gestegen zou zijn, als sinds 2017 de inflatie was gevolgd. Want dat deel van de stijging was niet beschikbaar voor kwaliteitsverbeteringen in het onderwijs. Maar het deel daar boven was wel beschikbaar voor kwaliteitsverbeteringen en dat is, zo vermoed ik, nog steeds een miljardenbedrag. Deelt de minister ook de opvatting van 50PLUS, dat er te weinig rendement uit deze investeringen is gehaald?  

In dat verband is het ook noemenswaardig, dat veel onderwijsinitiatieven en projecten, menskracht wegtrekken van het primaire onderwijsproces. 50PLUS vindt het verdacht, als het aandeel niet onderwijzend personeel en externen, zowel op de scholen als bij gemeenten en het Rijk, blijft toenemen t.o.v. het aantal leraren die daadwerkelijk voor de klas staan. Kan de minister toezeggen dat deze verhouding onder zijn bewind eindelijk weer de goede kant op zal gaan? 

Mijn fractie zoomt in op een paar onderdelen uit de OCW begroting die veel stof hebben doen opwaaien. Zoveel stof dat de term “bezuiniging” thans in verband wordt gebracht met inbreuk op rechtmatigheid en strijd met de algemene beginselen van behoorlijk bestuur (abbb’s) zoals het inbreuk maken op het vertrouwensbeginsel

Het gaat over de zogenaamde bestuursakkoorden die mede relevant zijn voor de bekostiging van het hoger onderwijs. Prof. Schlössels beschouwt deze bestuursakkoorden als overeenkomsten tussen partijen waarbij over en weer verplichtingen worden aangegaan onder andere over de bekostiging en over het aanwenden van diverse intensiveringsgelden in het hoger onderwijs. Daaraan koppelt hij dat door de gesloten bestuursakkoorden vertrouwen is gewekt over de beschikbaarheid van gelden voor het WHO en dat één partij, in casu het Kabinet,  daar niet éénzijdig op terug kan komen zonder dat het vertrouwensbeginsel wordt geschaad.

Tevens stelt hij dat bezuinigingen en/of andere prioritering van middelen zeker legitiem kunnen zijn maar dat de gevolgen ervan niet onevenredig nadelig mogen zijn.

Voorzitter, 50PLUS kan zich met dit gedachtengoed in grote lijnen verenigen. De intentie dat reeds aangegane verplichtingen in de vorm van vaste dienstverbanden ten aanzien van docenten en onderzoekers onverkort moeten worden nagekomen is voor mijn fractie een absoluut uitgangspunt. Dit zou anders in de optiek van 50PLUS een onevenredige benadeling zijn voor deze groep werknemers.

De minister geeft aan in de nota n.a.v. het verslag dat juist vanwege deze verplichtingen aan docenten en onderzoekers ervoor gekozen is om de sectorplannen overheid te behouden zodat vaste banen voor wetenschappers niet in gevaar komen. Kan de minister toezeggen dat vaste dienstverbanden binnen het WHO inderdaad gecontinueerd worden en er geen ontslaggolf ontstaat vanwege de aangekondigde bezuinigingen? 

In dezelfde nota erkent de minister dat de bezuinigingen ten koste gaan van de zogenaamde startersbeurzen waarvan toekenning begon in de loop van 2022 voor 105 onderzoekers. In 2023 waren dat er 734 dat is in slechts 1 jaar tijd 7x zoveel.

Voorzitter, dat bedoelde ik met hetgeen ik hier eerder naar voren bracht, als je in één jaar tijd een 7-voud ten opzichte van het voorgaande jaar aan startersbeurzen verstrekt en die trend zet zich voort dan heeft dat enorme gevolgen voor de toekomst. 

Bij het stopzetten van de starters- en stimuleringsbeurzen is een termijn van drie maanden in acht genomen zodat – volgens de minister – de universiteiten voldoende gelegenheid hadden om zich op deze stopzetting voor te bereiden. Deze termijn wordt door meerdere fracties waaronder die van 50PLUS wel als erg kort beschouwd om adequaat in te kunnen spelen op mogelijk reeds aangegane verplichtingen. Waarom niet een redelijker termijn van 6 maanden zo vraag ik de minister? 

In het derde verslag meent de minister dat de universiteiten het jaarlijks budget van €78 miljoen (tot en met 2031) ten behoeve van verlaging van de werkdruk dit ook kunnen aanwenden voor de reeds bestaande verplichtingen voortkomend uit de starters- en stimuleringsbeurzen. Maar zo vraagt mijn fractie aan de minister dan neemt de werkdruk bij universitaire docenten toch toe? Als je iets uit het ene potje haalt ten behoeve van een ander potje dan verplaats je toch het probleem? Het waterbed effect. Kan de minister hierop reflecteren?

Meer geld is volgens de minister niet de oplossing. De Arbeidsinspectie heeft aandachtspunten aangedragen die de universiteiten zouden dwingen tot vermindering van de werkdruk bij docenten. 

Voorzitter, dit antwoord begrijpt mijn fractie niet, kan de minister hier nader op ingaan en tekst en uitleg geven over deze stelling?

In de schriftelijke rondes zijn al vragen gesteld over het rapport van de heer Draghi waarin een doelstelling van 3% wordt bepleit als investering in kennis en wetenschap hetgeen volgens hem noodzakelijk is om het concurrentievermogen van Europa op peil te houden. Het antwoord van de minister in het derde verslag roept bij mijn fractie de volgende vragen op. 

“Mogelijk zal in de toekomst ook weer meer ruimte zijn voor investeringen”, hoe weet deze minister dit? Is dat een aanname of een verwachting en zo ja waarop is die dan gebaseerd?

Vervolgens stelt de  minister dat met de huidige beschikbare middelen de gestelde ambities op de OCW terreinen realiseerbaar zijn. Op welke ambities doelt de minister, kan hij deze toelichten met voorbeelden?

Afrondend Voorzitter, over de extra inzet voor het aantrekken van buitenlandse wetenschappers – waarom wordt daar een speciaal fonds voor opgericht, hoe wordt dat fonds gevuld en waar wordt dat geld aan besteed? Waarmee denkt de minister deze internationale topwetenschappers over te halen om in Nederland werkzaam te zijn? Hoe rijmt zich dat met de afbouw van in te zetten Nederlandse wetenschappers bij de universiteiten? 

Voorzitter, ik kijk uit naar de beantwoording door de minister.

De Eerste Kamer debatteerde dinsdag over de begrotingsstaten Asiel en Migratie. Een belangrijk onderwerp. Senator van Rooijen voerde namens 50PLUS het woord en sprak onderstaande rede uit:

Inbreng Martin van Rooijen (50PLUS) bij debat Begrotingsstaten Asiel & Migratie. 

Voorzitter,

Den Haag, Nederland en Europa staan op een keerpunt in de geschiedenis. Het electoraat in onder andere Nederland, Italië, Frankrijk, Duitsland, en Zweden hebben krachtige signalen afgegeven of zelfs een mandaat binnengehaald, om nu eindelijk serieus werk te maken van een hervorming van het Europese systeem voor asielmigratie. Waar dat mandaat nog ontbreekt, voelen politiek leiders en gevestigde partijen in toenemende mate de hete adem van de kiezer. CDU leider Friedrich Mertz heeft sinds vorige maand in feite een rechtse meerderheid tot zijn beschikking maar hij heeft beloofd om de zogenaamde brandmuur in stand te laten en niet te gaan regeren met de AFD. Desondanks, of misschien juist wel dankzij deze belofte, moet hij echter wel het migratie kritische gras voor de voeten van de AFD gaan wegmaaien. Duitsland wil iets, dus Mertz moet ook iets. De signalen daarvan komen nu al binnen vanuit de Duitse kabinetsformatie. Vandaag is er debat in Bundestag over onder meer het opheffen van de ‘Schuldenbremse’. Overmorgen komt het dan in de Bundesrat. Kort daarna, komt er nieuwe Bundestag met fors verschoven politieke panelen

Volgens 50PLUS zit Macron in een vergelijkbaar parket. Het Italië van Georgia Meloni is al aan boord en het Polen van de progressief Tusk heeft vorige week wederom heel erg duidelijk aangegeven waar zij staan. Polen weigert het migratiepact uit te voeren. Het duurt te lang om hier in dit debat de stand van het migratiedebat in alle EU landen door te nemen maar dat het ijzer heet is durven wij bij 50PLUS wel te stellen. De geopolitieke situatie voegt daar nog een dimensie aan toe, want de EU wil grote stappen zetten op defensiegebied. Het migratiedossier kan volgens 50PLUS fungeren als breekijzer om steun voor gezamenlijke Europese defensie inspanningen fors te vergroten. De partijen die steevast dwarsliggen bij beperking van asielmigratie, hebben juist weer ontstemd gereageerd op de partijen die niet meteen willen tekenen bij het kruisje van een Europees defensiefonds van 800 miljard. Hier moet dan toch de politieke molen op volle toeren draaien, om nader tot elkaar te komen, zo vragen wij? 

Eurocommissaris Brunner maakte vorige week zijn plannen bekend voor een Europees terugkeerbeleid. Europa maakte eerder al afspraken voor een strenger asielbeleid in het zogenaamde ‘Migratiepact’ dat in de zomer van 2026 van kracht wordt. Maar het lukte tot nu toe niet om ook afspraken te maken over een gezamenlijk uitzetbeleid, dat was de ontbrekende schakel van het pact. Dat moet en gaat nu veranderen: landen moeten elkaars besluiten overnemen. Asielzoekers die eenmaal een afwijzing hebben gekregen, moeten verplicht meewerken aan hun terugkeer. Niet meewerken wordt strafbaar. Wie al een keer is afgewezen, krijgt een verbod op nieuwe pogingen de EU binnen te komen. Afgewezen asielzoekers kunnen bovendien naar uitzetcentra buiten de EU worden gebracht in plaats van dat zij hier weer op straat belanden met niets meer dan een  vriendelijke ‘aanzegging om Nederland te verlaten’.

Er is een golf gaande voorzitter, waar het kabinet Schoof I op kan surfen. Dat is lange tijd anders geweest. Maar er zijn ook nog steeds knelpunten die nog niet zijn opgelost. 

Mijn fractie heeft voor de minister de volgende vragen: 

• Een goede werking van het terugkeerbeleid vraagt om de medewerking van landen van herkomst bij het terugnemen van hun onderdanen. Bijna alle EU lidstaten worstelen met het feit dat bepaalde landen zich onttrekken aan deze verplichting. Soms structureel en soms incidenteel. Zelfs met uitzetcentra buiten de EU en medewerking van de vreemdelingen zelf, hebben we dit probleem nog niet direct opgelost. 50PLUS pleit in dit verband voor wederkerigheid. Als wij de zogenaamde ‘Laissez Passers’ voor afgewezen bijvoorbeeld Noord Afrikaanse vreemdelingen vaak niet krijgen, waarom delen wij dan wel visa uit aan de elite uit die landen om bij ons vakantie te vieren, familie te bezoeken of te winkelen in Amsterdam, Parijs of Rome. Als de EU hier eensgezind een lijn in het zand trekt, met consequenties in het geval van non-compliance, dan ben ik ervan overtuigd dat het niet zover zal komen, want dan zullen de landen in kwestie wel eieren voor hun geld kiezen en de reisdocumenten voor hun onderdanen verstrekken. Wat vindt de minister van deze suggestie? Wij weten dat het wel eens eerder is geopperd. Wordt daar in EU verband (of in kleinere verbanden) momenteel nog over gesproken? Is er beweging op dit punt. 

We weten ook dat Franse regering er recent n.a.v. de terroristische aanslag in Mulhouse op 22 februari over is begonnen in relatie tot Algerije. De Franse regering sloot sloot het gebruik van visa als wapen niet uit. De diplomatieke en economische macht van een eensgezinde EU is op dit punt toch onmiskenbaar? Deelt de minister de mening dat met de juiste drukmiddelen, het probleem van het niet meewerken van bepaalde landen, opgelost kan worden? Wilt u hier over in contact treden met uw collega minister Veltkamp  van Buitenlandse Zaken? We herinneren ons nog maar al tegoed dat een van uw voorgangers staatsecretaris Broekers-Knol, zelfs niet eens werd ontvangen door haar ambtscollega in Marokko. Ik begreep van uw voorganger Van der Burg, in het debat over de spreidingswet dat de contacten inmiddels wat beter zijn? Hoe zijn die contacten nu? Dat ging over uitgeprocedeerde asielzoekers die opgenomen worden in een speciale uitzet locatie in Rotterdam. Maar velen komen daar zelfs niet terecht en verdwijnen onder de radar en blijven, weliswaar met een aanzegging om Nederland te verlaten, gewoon in ons de EU. Hebben wij enig zich op het totaal aantal afgewezen migranten sinds zeg 2010, die niet aantoonbaar zijn vertrokken? En hoeveel daarvan zich nu nog op Nederlandse bodem bevinden? 

1. Wat is de actuele stand van zaken met betrekking tot het weer volledig uitvoeren van de Dublin verordening? Ook in relatie tot nieuwe Europese afspraken over terugkeer. Wat zijn de actuele uitdagingen voor de minister op dit punt? 
2. Meer algemene vraag over Syrië. Hoe kijkt de minister aan tegen de recente heftige ontwikkelingen in Syrië en wat is het beleid? De minister heeft het ook over verhoging van de uitstroom van asielzoekers. Uit de media begrepen wij dat thans een campagne met een flyer is gestart om Syriërs te overtuigen om het Suikerfeest weer in eigen land te gaan vieren. Betekent dit in alle gevallen dat dan sprake is van een permanent vertrek waardoor terugkeer naar Nederland niet meer tot de mogelijkheden behoort? Kunnen Syriërs met een verblijfsvergunning nog steeds een beroep doen op gezinshereniging nu de situatie in Syrië structureel is veranderd? 

Voorzitter tot slot. 

De fractie van 50PLUS merkte bij het debat over de spreidingswet in januari vorig jaar als eerste op dat de begroting voor Asiel & Migratie na 2026 zo’n enorme daling liet zien, dat het niet meer realistisch te noemen was. 50PLUS noemde de prognoses voor de begroting “wishfull thinking”. Toen de media er 8 maanden later ook achter kwamen, leidde dat tot ronkende koppen zoals “kabinet bereid ontmanteling van IND en COA voor”. 50PLUS was eerlijker dan de media, want wij hadden het niet alleen veel eerder al opgemerkt maar wij erkenden ook dat het onrealistische begrotingspad door het vorige kabinet al in de boeken was gezet. Als een bommetje voor de opvolgers, een begrotingsgat van 4 miljard voor dit kabinet. Een besluit van Rutte 4 met Van der Burg en Kaag. Wij verwijten het kabinet dus niets op dit punt maar wij verwachten wel dat dit kabinet de begroting en de prognoses weer realistisch maken. Dat de minister twee weken geleden ineens ad hoc 50 miljoen extra voor de IND uittrekt is weliswaar een stapje in die richting maar is de minister niet bevreesd dat zij met dit soort stapjes, nog wel 10 x de buidel zal moeten trekken. Is het niet beter, zowel voor het beleid als voor het politieke proces, om de kogel dan maar in 1 keer door de kerk te jagen? 

Voorzitter, wat kan Europol meer doen bij het bestrijden van mensensmokkel en mensenhandel? Dit gaat om een grensoverschrijdend probleem. Mensensmokkelaars hebben een verdienmodel van miljarden. 50PLUS zegt: doe wat nodig is en roei het uit! Extra middelen zijn nodig: meer personeel en betere data verwerking via biometrische gegevens. Het is wat 50PLUS betreft een uitgelezen kans voor de EU om aan populariteit te winnen. Om haar bestaansrecht voor veel meer burgers relevant te maken. Is de minister bereid dit op te pakken en in te brengen bij de commissie EU?