Voorzitter,

Het rommelt in Gemeenteland. De Vereniging van Nederlandse Gemeenten (VNG) bereidt juridische stappen voor tegen het Rijk om meer geld te krijgen voor jeugdzorg. Ruim 200 wethouders waren twee weken geleden in Den Haag om hun boosheid, verbijstering én hun teleurstelling over de bezuinigingen van het kabinet voor het voetlicht te brengen. Het verhaal is bekend. Sinds Rutte II zijn er meerdere intensieve overheidstaken verplaatst van het Rijk naar gemeenten, denk aan de jeugdzorg maar ook aan de WMO. Dat waren beleid exercities, die werden ingegeven door een grote bezuinigingsopdracht, waardoor de overdracht van taken gepaard ging met flinke kortingen op de budgetten. Met teksten zoals “het beleid dichter bij de mensen brengen” werd dat aan de burgers verkocht als een verbetering. De ronkende verkoopteksten van destijds staan nog steeds Rijksoverheid.nl:

– Minder regeldruk voor inwoners.
– De regels moeten zo eenvoudig mogelijk zijn.
– Inwoners met ingewikkelde problemen kunnen terecht bij 1 aanspreekpunt.
– De geldstromen aan gemeenten worden eenvoudiger ingericht.
Maar daar geloven heel veel burgemeesters en wethouders eigenlijk geen bal meer van. De taken en verplichtingen van gemeenten rezen de pan uit, terwijl de verlaagde budgetten ook structureel achterbleven bij de ambities. De afgelopen jaren, met de oploop van het nominale BBP en de economische groei, was het allemaal nog net bol te werken maar nu er een nieuwe grote korting voor 2026 aanstaande is, van om en nabij de 2,5 miljard, spreken ze in Gemeenteland van een aanstaand “ravijnjaar”, worden er juridische stappen voorbereid tegen het Rijk en komen de wethouders massaal naar den haag om te protesteren. Zoals ik al zei aan het begin: “het rommelt weer in Gemeenteland“.

50PLUS vraagt zich af of wij de decentralisaties van de domeinen (Wet maatschappelijke ondersteuning 2015, de Jeugdwet en de Participatiewet) kunnen bestempelen als een succes of niet?

Ik weet niet of er na 2020 nog een grote evaluatie van de decentralisaties in het sociale en zorgdomein is geweest voorzitter? Maar het bepalen van succes op macroniveau kan wat 50PLUS betreft grotendeels worden bepaald aan de hand van de ontwikkeling van de arbeidsproductiviteit in de gedecentraliseerde domeinen. 50PLUS wil dan ook weten of er cijfers beschikbaar zijn over de ontwikkeling van de arbeidsproductiviteit in de gedecentraliseerde domeinen sinds de decentralisatie? Zo nee, waarom niet? Zo ja, mag ik die dan vandaag van de minister ontvangen? In de evaluatie van het sociaal en cultureel planbureau uit 2020, komen de woorden doelmatigheid en arbeidsproductiviteit niet 1 x voor, terwijl dat bij de inzet van de hervorming juist nog toverwoorden waren. Is dat misschien, omdat er op die punten helemaal niets wezenlijks is waargemaakt? Er is helemaal geen toename van de doelmatigheid en de arbeidsproductiviteit in de gedecentraliseerde sectoren. Als dat zo is, dan is één van de belangrijkste doelen van de hervorming, misschien wel dé belangrijkste, toch faliekant mislukt? De oorspronkelijke kortingen op de budgetten, weliswaar niet van deze minister maar van Rutte II en III, werden toch gelegitimeerd door potentiële verbeteringen in productiviteit, doelmatigheid en het ‘dichter bij de mensen brengen’ van het sociale beleid?

De beleidsevaluatie uit 2020 “sociaal domein op koers”, uitgevoerd door het sociaal en cultureel planbureau, beschrijft de decentralisaties als een work in progress. 50PLUS kan zich na het herlezen van deze evaluatie niet aan de indruk onttrekken dat we een onafhankelijke evaluatie zouden moeten verrichten, waar bij de opdrachtverlening duidelijk wordt gemaakt dat de ontwikkeling van arbeidsproductiviteit en doelmatigheid in de gedecentraliseerde domeinen grondig moet worden onderzocht. Wil de minister een dergelijk onderzoek ook laten doen en zo nee waarom niet?

50PLUS ziet niet dat we op het punt van productiviteit veel vooruitgang hebben geboekt. Dat het aantal functionarissen wat betrokken kan zijn bij een zaak in het sociale domein echt fors is gereduceerd? Maar wij laten ons graag informeren door de minister. Wél hebben wij de overtuiging dat arbeidsproductiviteit een doorslaggevende factor moet zijn om hervormingen te beoordelen. In de gedecentraliseerde sectoren moet de productiviteit omhoog, om de hervorming te legitimeren. Is de minister dat met ons eens en zo nee waarom niet.

De technische kant van deze vraag is natuurlijk of de ontwikkeling van de arbeidsproductiviteit in sectoren zoals de jeugdzorg en de Wet maatschappelijke Ondersteuning überhaupt wel goed meetbaar is? Zijn deze cijfers beschikbaar of beschikbaar te maken? Indien nee, is de minister dan bereid om de vraag ook te laten beantwoorden door experts op het gebied van arbeidsproductiviteit? Want 50PLUS heeft veel respect voor deze minister, maar dit oordeel moet wat ons betreft echt een keer gegeven worden door mensen van buiten de politiek en de ambtenarij. Is de minister dat met ons eens?

Laat het duidelijk zijn dat 50PLUS deze inzet niet koestert omdat wij de decentralisaties per se willen terugdraaien of omdat wij met meer doelmatigheid willen bezuinigen op deze dossiers. Integendeel. Elke winst die we kunnen boeken door een betere inrichting van de processen en procedures, moet en kan zich vertalen naar meer capaciteit, betere beschikbaarheid en een hogere klanttevredenheid.

50PLUS is op dit punt altijd vol lof geweest over de benchmark van Aedes. Met dit instrument worden alle woningcorporaties vergeleken op tal van indicatoren, waaronder ook over overhead- en managementkosten. Voor corporaties is het, bij wijze van spreken, een sport geworden om niet onderaan de benchmark te eindigen. Het is geen race naar de bodem maar een instrument om gezonde concurrentie op het terrein van kosten te bewerkstelligen. Deelt de minister de houding van 50PLUS t.a.v. de benchmark van Aedes? Bestaat er voor gemeenten, vanuit het Rijk of beter nog vanuit VNG, ook een op de kostenstructuur gerichte benchmark rapportage, en zo nee, zou het daar niet tijd voor worden? Dankuwel.

Voorzitter,
Ik begin mijn bedrage met een compliment te maken aan de beleidspersonen en hun ambtenarenteam voor de goede leesbaarheid van de antwoorden.

Dat is ook van groot belang voor onze burgers die deze stukken mee willen lezen, want voor hen staan we hier feitelijk, nietwaar?

Voorzitter, dan nu over de begroting VWS.

Het wordt steeds gekker, omdat bij de VWS begroting bezuinigingen werden teruggedraaid moest dit op een VWS begroting worden gecompenseerd terwijl het zorgdomein iets is wat alle Nederlanders aangaat.

50PLUS is zeer verheugd dat de ombuiging subsidie van 165 miljoen euro op “bij- en nascholing van de medische specialistische zorg”, welke vooral de verpleegkundigen betrof, definitief van tafel is.
Hiervoor diende nog wel een alternatief gevonden te worden binnen het domein van de VWS-begroting. Bij brief van 18 maart jl. deelde de minister onze Kamer mee dat vanwege structurele onderuitputting binnen de sector Wijkverpleging, dekking was gevonden voor de 165 miljoen.
In de voorjaarsbesluitvorming wordt de raming binnen de sector Wijkverpleging naar beneden bijgesteld en met goedkeuring van de minister van Financiën wordt deze bijstelling nu al in de begroting VWS 2025 opgenomen. Dus probleem opgelost zou je denken!

Maar mijn fractie heeft daarover nog de volgende vragen. Hoe kan het, dat blijkbaar jarenlang aan een te hoge raming van de uitgaven aan wijkverpleging werd vastgehouden? Waarop was deze raming dan gebaseerd en hoe verklaart de minister deze “meevaller” aan kosten wijkverpleging? Is het opportuun te verwachten dat met de toenemende vergrijzing in de nabije toekomst de kosten wijkverpleging daadwerkelijk relatief laag blijven? Mijn fractie betwijfelt dat ten zeerste en ziet een groot risico voor de doelgroep die hiervan gebruik maakt.

Voorzitter, ik vraag de minister of het niet aanwenden van de middelen voor de wijkverpleging komt doordat er onvoldoende arbeidskrachten beschikbaar zijn. Zo ja, zou de minister dan niet daarvoor het geld moeten aanwenden om die te werven en op te leiden?

Voorzitter, de beheersbaarheid van zorgkosten is niet alleen wenselijk maar ook noodzakelijk. Preventie op allerlei gebied speelt hierin een grote rol en hulp in een vroeg stadium voorkomt veel ellende achteraf. Daar zijn we het, denk ik, wel met z’n allen over eens.

Als voorbeeld noem ik de Jeugdwet waarbij de gemeenten verplicht zijn om jeugdhulp aan te bieden daar waar jongeren en ouders dit nodig hebben. De gemeenten zijn juridisch verplicht om advies te geven welke hulp in welke situatie het beste past met het doel dat één gezin één plan krijgt met één regisseur.
Met andere woorden, jeugdhulp op maat waardoor in een vroegtijdig stadium problematiek wordt onderkend en wordt aangepakt, iets wat 50PLUS enkel toejuicht.

Maar mijn fractie vraagt zich af waarom deze juridisch afdwingbare verplichting bij gemeenten er niet specifiek ook voor ouderen is. Hun rechten staan verspreid over de Wet Maatschappelijke Ondersteuning (WMO), de Wet Langdurige Zorg en Zorgverzekeringswet. Deze wetten zijn generiek zonder leeftijdseisen en gelden voor iedere burger. Deze niet gebundelde wetten zorgen ervoor dat juist voor de zeer kwetsbare groep van ouderen een duidelijke kapstok ontbreekt. Terwijl de WMO erop aanstuurt dat mensen zo lang mogelijk zelfstandig in de eigen leefomgeving kunnen blijven wonen. Maar daar is wel passende zorg en ondersteuning voor nodig.

Het feit dat er 20 landelijke akkoorden zijn op het gebied van wonen, welzijn en zorg, maakt duidelijk dat het landelijk beleid erg versnipperd is. Veelal wordt artikel 2.1.2 van de WMO in de gemeentelijke Kadernota’s Sociaal Domein onvoldoende geborgd waardoor gemeenten nú al niet voldoen aan hun wettelijke verplichtingen. Zou niet scherper gecontroleerd moeten worden op naleving en uitvoering van het genoemd WMO artikel, zo vraag ik de staatssecretaris? Uit de praktijk vernemen wij dat gemeenten behoefte hebben aan duidelijke omschrijving van opdrachten, zij vullen dan zelf de uitvoering daarvan in.

Gemeenten hebben het financieel zwaar en kijken daarom naar mogelijkheden om te bezuinigen, ook op het gebied van zorgverlening aan ouderen.

Voorzitter, mijn fractie vraagt aan de staatssecretaris of zij bereid is te onderzoeken of naar analogie van de Jeugdwet er een Ouderenwet kan komen waarin dezelfde uitgangspunten worden neergelegd? Hierdoor zijn de hulpvragen van ouderen beter geborgd, want waarom wel voor jongeren maar niet voor ouderen? Kan de staatssecretaris mij toezeggen een onderzoek te doen of zo’n |Ouderenwet de gemeenten helpt om hun verplichtingen uit hoofde van de WMO na te komen?

Voorzitter, mijn fractie maakt zich grote zorgen over het feit dat zorginstellingen zélf verplicht zijn om voor huisartsen te zorgen terwijl een ieder die in Nederland woonachtig is recht heeft op een huisarts.
De overheid dient daarvoor garant te staan.

Helaas komt het maar al te vaak voor dat ouderen uiteindelijk naar zorginstellingen verhuizen maar dat de desbetreffende huisartsenpraktijk in de nabije omgeving dan weigert om zo’n oudere patiënt aan te nemen. Veelal onder het mom dat de praktijk vol zit hetgeen bij nader onderzoek vaak een onwaarheid is.

De overbelasting van huisartsen is bekend en feit is dat senioren op hoge leeftijd nu eenmaal meer tijd en aandacht vergen. Dat maakt ze niet tot de meest ideale patiënten.
Maar Voorzitter het weigeren van patiënten op grond van hun leeftijd is niets meer of minder dan leeftijdsdiscriminatie en in strijd met artikel 1 van de Grondwet. Ook al staat leeftijdsdiscriminatie niet specifiek opgesomd in het rijtje anti discriminatiegronden – iets waarvoor 50PLUS sinds jaar en dag strijdt – maar in dit Huis is keer op keer bevestigd dat discriminatie op grond leeftijd verboden is.

Voorzitter, ik vraag de minister of zij het ook ontoelaatbaar acht dat kwetsbare ouderen zonder huisarts komen te zitten in land als Nederland? Welke stappen gaat de minister nemen om deze zorgwekkende ontwikkeling in te perken want in de praktijk gebeurt dit al en neemt dit probleem steeds grotere vormen aan.
Graag een reactie van de minister.