Terugblik op 10 jaar kabinetten Rutte

Bij de Algemene Politieke Beschouwingen in de Eerste Kamer keek senator Martin van Rooijen terug op tien jaar kabinetten met Mark Rutte aan het roer. De premier keek volgens Martin enthousiast naar alle plannen die er waren, “maar een rimpeltje van zorg voor de huiskamer was er niet”.

“Tien jaar kabinetten Rutte. De laatste begroting van dit kabinet. Misschien ook de laatste begroting die deze minister-president heeft ingediend.

Corona heeft alles op zijn kop gezet. Ook het budgettaire beleid van Rutte I, II en III. Het laatste jaar is de spaarpot omgedraaid waarin negen jaar lang werd gespaard. Negen jaar zuinigheid en dan in één jaar de pot weer leeg.

Ik wil dat compliment wel maken aan de premier. Dankzij zoveel zuinigheid konden de eerste klappen voor de economie worden opgevangen. Werd veel huishoudens een financiële doodsmak bespaard. Maar voor een deel hebben de bezuinigingen wel de basis gelegd voor de problemen nu. Denk aan de personeelstekorten en capaciteitsproblemen in de ziekenhuizen. Corona was niet te voorzien, maar de huidige problemen bij een extra druk op de zorg wél. Hoe kijkt Rutte daar nu tegenaan?

We kennen zijn beeld dat visie een olifant is die het zicht weg neemt. Ik vrees dat dit een van zijn meest duidelijke uitspraken was.

De premier is een gids zonder TomTom. Een tambour-maître zonder staf. Hij loopt niet voor de fanfare uit, maar er ergens tussen in. Waar we uitkomen, zien we dan wel. Zo’n orkest raakt de weg kwijt en ook de melodie. Het enthousiasme op straat slaat dan om in boe-geroep. De vrolijke mars in een fluitconcert.

Ik denk dat premier Rutte de meest pragmatische premier is die wij ooit hebben gehad. D66 koos bij zijn oprichting de pragmatiek als koers. Voor D66 is Rutte het perfecte rolmodel geworden. Zonder beginselen, in alles redelijk, en geen idee waar we uitkomen. Kan de minister-president ons uitleggen waarom hij eigenlijk geen lijsttrekker is geworden van D66?

Ja, zal hij zeggen, die hebben mevrouw Kaag al. Nou ja, misschien hebben ze die straks bij het CDA nog hard nodig…

Een gids zonder koers. Dat bleek ook weer bij corona. Dit debat gaat daar niet over, maar er is veel te zeggen over wat er beleidsmatig allemaal is gebeurd. Het punt dat ik hier wil maken is dat wij niet een beleid kregen waar de diverse belangen zichtbaar waren gewogen tegen elkaar, medisch, economisch, sociaal, onderwijskundig en psychologisch, om er een paar te noemen. Maar dat feitelijk na het omkeren van de schatkist door minister Hoekstra ten behoeve van de economie vooral werd gestuurd vanuit de belevingswereld van de ziekenhuizen. Zelfs de verpleegzorg kwam amper in beeld.

Eerder hetzelfde scenario bij het klimaat. In Den Haag zaten aan gewichtige tafels een aantal belanghebbenden. Er was geen plaats voor andersdenkenden en niet voor zij die het allemaal mogen betalen, de burgers. En dus kwamen de kortste termijnen en meest ambitieuze plannen op het menu. En de premier? Hij keek weg. Al diegenen die hoopten op wat meer nuance, op iets meer empathie met de huishoudportemonnee, keken vergeefs naar de premier. Die keek enthousiast naar zo veel plannen en een rimpeltje van zorg voor de huiskamer was er niet.

Soms lijkt de premier wel een buschauffeur, die zelf achter in de bus gaat zitten. Dan komen we nergens. Wat is nu de oogst van 10 jaar Rutte?

Het maatschappijbeeld is niet fraai. De toon is harder, er is meer cynisme en boosheid. Het woord woede staat elke dag tienmaal maal in de krant. Het geweld neemt toe, zowel in de georganiseerde criminaliteit als bij jongeren. Hele buurten zijn niet veilig meer. Dat is vooral voor oudere mensen vreselijk. Premier Rutte, waar waren hier jouw initiatieven?

We laten nog steeds veel vluchtelingen toe, maar we hebben noch voor hen, noch voor onze eigen burgers voldoende huizen. Schaarste drijft de prijs op. Er zijn honderdduizenden huizen te weinig. Wat is daar gebeurd, beste premier? We bouwen wel windmolens! Maar voor huizen is er te weinig ruimte en zijn er steeds meer ecologische beperkingen. Natuurlijk, ecologie is ook belangrijk, maar al die dingen samen gaat niet. Nu zitten vluchtelingen jarenlang in opvanggelegenheden en komen jonge Nederlanders nergens onderdak. Waar was jij?

Nederland is een van de meest actieve narco-staten van de wereld geworden, met op het platteland onzichtbare productieplekken van partydrugs. We importeren en exporteren voor miljarden aan drugs. En intussen blijven we het gebruik romantiseren met coffeeshops en lachgasballonnen. Het leek op het Leidseplein in Amsterdam soms wel kermis, al die gekleurde ballonnen. En het gezag dat er glimlachend naar keek. Premier, waar zijn we in hemelsnaam mee bezig?

Internationaal. We hadden geld genoeg, maar de NAVO-norm van 2 procent voor Defensie is nog steeds te veel gevraagd. In Europa is er veel verdeeldheid. In plaats dat Nederland zich opstelt als verzoener, polariseren wij. Wat winnen we daarmee? Waarom, geachte premier, nemen wij internationaal niet de verantwoordelijkheid die ons past: bij Defensie betalen wat je hebt afgesproken en verder als constructieve kracht partijen bij elkaar brengen, in plaats van het kraaien van het verzet. Heeft u hier een visie, minister-president?

Pensioenen

Het bijna laatste punt, de pensioenen. Minister Koolmees heeft een akkoord gesloten, maar niemand weet wat de resultaten zijn. Voor de komende jaren blijven de donkere wolken van kortingen boven de hoofden van de gepensioneerden hangen. Terwijl dat echt onzinnig en onnodig is, kijk naar de visie die ik namens 50PLUS op tafel mocht leggen. Voor de werkenden is er de laatste jaren het nodige gebeurd om de koopkracht te versterken. Niet alleen lastenverlichting, ook de meeste cao’s gingen behoorlijk vooruit. Bijna alle ouderen zien al jarenlang hun koopkracht achteruitgaan. Nog erger, er wordt ze geen hoop geboden. De onweerswolk van de kortingen op de pensioenen wordt steeds zwarter en blijft steeds langer. 50PLUS vindt deze kortingen niet acceptabel en eist dat een begin wordt gemaakt met de indexatie. Ook de achterstand aan indexatie moet nu eindelijk worden uitbetaald. Dat is goed voor de economie en voor de belastinginkomsten en het kost de Staat geen cent! Ik vraag de premier nadrukkelijk: neem hier nu eens het initiatief! Laat zien dat u de beschermheer wilt zijn van al die mensen die hun inspanning hebben geleverd en nu moeten afwachten hoe de samenleving met ze omgaat. Graag van u tenminste een visie voor die mensen waar 50PLUS zo bezorgd voor is.

Men wist dat de invoering van het nieuwe stelsel lang zou duren: pas in 2027, vijf jaar na de invoering van de nieuwe pensioenwet. En die wet wordt pas medio 2021 ingediend en zou voor eind 2021 in het Staatsblad moeten staan. Er is nog een groot open eind: er is niets afgesproken over de overgangsperiode tot 2027. Overgangsrecht is altijd heel lastig, maar in dit geval wel helemaal: immers tot 2027 blijft het bestaande FTK gelden met de rekenrente van 0. Dat betekent: grote premiestijgingen voor zeven miljoen werknemers of verlaging van pensioenopbouw voor dezelfde premie. En voor drie miljoen gepensioneerden zouden er kortingen komen van 10 tot 15 procent als de rente zo laag zou blijven.

Sociale partners eisen nu dat er een apart overgangs-FTK komt voor de pensioenfondsen. Minister Koolmees is daartoe bereid, maar alleen voor fondsen die het voornemen hebben over te stappen naar het nieuwe stelsel. De weigeraars komen in de strafklasse van 15 procent korting en grote premiestijging. Ik noem dat pure chantage.
Wanneer wordt besloten over dit transitie-FTK? En wanneer komt het wetsontwerp voor een nieuw stelsel ter consultatie?

En dan is er nog het grote juridisch probleem van het invaren: omzetting van bestaande rechten naar het nieuwe stelsel. Is dat geen onteigening? De 50PLUS-Tweede Kamerfractie heeft een beter alternatief voor álle fondsen en dient snel een initiatiefwetsvoorstel in voor een rekenrente van minimaal 2 procent. Zo worden alle kortingen voorkomen en wordt ook indexatie mogelijk. Het sluit aan bij het verwacht rendement van 2,7 procent dat nu geldt voor de berekening van de premies en ook bij het zogenoemde projectierendement in het nieuwe stelsel.

► Vragen over het toezichtkader tijdens de transitie naar het nieuwe pensioenstelsel

Belastingdienst Total Loss

Dieptepunt is denk ik de teloorgang van de Belastingdienst, ooit een van de meest voortreffelijke diensten van de overheid: nauwkeurig, rechtmatig en zorgvuldig. Ik ben zelf politiek verantwoordelijk geweest voor die dienst en dat was een genoegen. En nu, ruim veertig jaar later, een bijna Total Loss. Juist die dienst die toegang heeft tot elke portemonnee en tot elke geldkist in de samenleving moet geolied werken en door en door betrouwbaar zijn. In de deconfiture van de Belastingdienst is de Staat in zijn hart geraakt. Voor een volgend kabinet zijn twee ministers op Financiën misschien onderdeel van de oplossing. Eén thesauriale minister, dus voor het te voeren monetaire en financieel-economische beleid. En één voor zowel Rijksbegroting als Belastingen. Het wordt tijd dat de portefeuille van fiscale wetgeving en uitvoering op ministersniveau wekelijks in de Ministerraad is vertegenwoordigd.

Graag hoor ik van de minister-president een constructieve reactie op de voorstellen van 50PLUS. De kiezers beslissen straks over het eindrapport van dit kabinet en van de premier. Als de premier toch wil overgaan, dan rekenen wij op wat meer vaste punten op de oever. Dan zit je veiliger bij hem aan boord.” •

Inbreng van senator Martin van Rooijen bij de Algemene Politieke Beschouwingen in de Eerste Kamer, 27 oktober 2020