De mens moet centraal bij besluitvorming overheid

De mens moet centraal staan bij besluitvorming van de overheid, niet het vermorzelen van mensen door slechte wetgeving en besluitvorming. Dat was de centrale boodschap van de bijdrage van fractievoorzitter Corrie van Brenk tijdens het debat over de toeslagenaffaire. “Als minister-president Rutte niet snel en adequaat de problemen van de getroffen ouders oplost, heeft hij niets meer in de politiek te zoeken.”

50PLUS vindt het terecht dat het kabinet gevallen is. De kinderopvangaffaire is niet een kleinigheid, dit is een majeur probleem dat jaren gespeeld heeft en nog steeds niet opgelost is. “Velen stonden erbij, maar zagen maar een stukje – hun eigen stukje beleidsverantwoordelijkheid – en keken niet verder. Iedereen draagt hier verantwoordelijkheid voor: ministers, staatssecretarissen, Belastingdienst, ministeries en de Tweede Kamer”, zei Corrie van Brenk.

Ellende

Niemand heeft schone handen in dit dossier, stelde de fractievoorzitter van 50PLUS vast. “Maar er is één continue factor: minister-president Mark Rutte. Een man van teflon, alles glijdt van hem af. Maar toch, ik hoop dat de ellende van deze ouders nu wel aan hem blijft kleven. Want dan neemt hij misschien de moeite om een geitenpaadje te vinden, om al zijn energie en behendigheid in te zetten om snel en adequaat de problemen op te lossen voor de ouders. Anders heb je niets meer in de politiek te zoeken!” Corrie van Brenk deed een beroep op het kabinet om de getroffen ouders ruimhartig te compenseren voor alle geleden schade.

Financiële draaischijf

De kinderopvangaffaire is het verschrikkelijke toppunt van het vermorzelen van mensen door slechte wetgeving en besluitvorming. “Dat ouders bij deze toeslag als financiële draaischijf werden ingezet heeft geleid tot een climax van ellende”, vindt Corrie van Brenk. “Deze regeling, met die enorme bedragen en de eindeloze lijst met verschillende vergoedingspercentages voor elke inkomensgroep, dan kan je niet anders denken dan: Hoe heeft de politiek deze onzalige regeling ooit kunnen goedkeuren?”

Vereenvoudiging toeslagensysteem

Corrie pleitte ervoor echt werk te maken van vereenvoudiging van het toeslagensysteem. “Om te zorgen dat mensen niet meer in de problemen komen. Een nieuw kabinet zou hier topprioriteit aan moeten geven. Het is goed dat veel politieke partijen hier aandacht voor hebben. 50PLUS heeft vorig jaar het goede voorbeeld gegeven met een baanbrekend belastingplan. Ook andere partijen zijn aan het ontwikkelen geslagen. Dat is het positieve nieuws op dit dossier voor de lange termijn. Om aandacht voor de menselijke maat te laten overwinnen is een eenvoudig en transparant stelsel geen fiscale utopie, maar een absolute must.” •

► Blijf 50PLUS volgen! Meld u hier aan voor de gratis digitale nieuwsbrief

De volledige bijdrage van fractievoorzitter Corrie van Brenk bij het debat ‘Ongekend onrecht’ over de toeslagenaffaire en het aftreden van het kabinet:

“Ik wil de commissie bedanken voor hun grondige werk en het blootleggen van het collectief falen van vele overheidsinstanties.

50PLUS deelt de mening van de commissie dat de grondbeginselen van de rechtstaat zijn geschonden. Burgers werden gezien als vijand. Dat wantrouwen moet weg, burgers moeten kunnen rekenen op een eerlijke behandeling. Met aandacht voor de individuele situatie van de mensen en het verschil tussen kwade opzet of een administratieve vergissing.

50PLUS vindt het terecht dat het kabinet gevallen is. Dit is niet een kleinigheid, dit is een majeur probleem dat jaren gespeeld heeft en nog steeds niet opgelost is.

Excuses en een gevallen kabinet:
– Zorgen er niet voor dat je je huis weer terugkrijgt;
– Maken de scheiding niet ongedaan,
– Herstellen niet de jaren dat je kinderen in armoede moesten leven,
– Geven je de baan of je gezondheid niet terug.

Geld kan niet alles compenseren maar deze ouders verdienen dat recht gedaan wordt aan de geleden schade. Zij dienen ruimhartig gecompenseerd te worden voor alle geleden schade. Zij moeten dan ook daadwerkelijk iets hebben aan het voorschot van 30.000 euro. Mogen wij daar ook vanuit gaan? Wat gaat dit kabinet doen aan de incassokosten, aan de schuld bij banken, woningcorporaties etc. Wordt alles wat al afgelost is ook terugbetaald? Kortom wat is het plan om iedereen volledig en ruimhartig te compenseren?

Ik mocht enige jaren werken bij de Rijksoverheid. Dan leg je als ambtenaar een eed af waarin je belooft zorgvuldig, onkreukbaar en betrouwbaar te zijn en niets te zullen doen dat het aanzien van het ambt schaadt. Ambtenaren dienen zich ervan bewust te zijn welke eed zij afgelegd hebben, ze zijn er niet om een bewindspersoon of een overheidsorgaan af te schermen, zij zijn er om goede wetgeving te maken voor de burger en deze naar eer en geweten uit te voeren. Door deze ellende is het vertrouwen in de overheid en de overheidsinstanties vreselijk beschadigd.

Niet in de laatste plaats door het feit dat het hier voornamelijk ouders betrof met een dubbele nationaliteit. We hebben een discussie gehad over institutioneel racisme, over algoritmes die dit in de hand hebben gewerkt. Ouders hebben meermaals aangegeven dat zij hebben ervaren dat zij anders behandeld zijn dan anderen, ook zijn ouders geconfronteerd met discriminerend of ongepast taalgebruik. Dat is iets om je voor te schamen. Dit is onaanvaardbaar. Kan de minister-president verzekeren dat dit niet meer voorkomt?

Ook het feit dat de bestuursrechtspraak bijgedragen heeft aan het in stand houden van de keiharde uitvoering, terwijl dat niet dwingend volgt uit de wetgeving maakt dat extra schrijnend. Zeker als je beseft dat zij het acceptabel vonden dat een bedrag van 190 euro te weinig betalen leidde tot een vordering van 17.000 euro. Pas in 2019 komt de Raad van State tot inkeer. Vrouwe Justitia maakt toch een eerlijke evenwichtige afweging, als burgers daar al niet meer op kunnen vertrouwen waar kan je dan nog op bouwen om je recht te halen? Daar lees ik onvoldoende over in de brief van het kabinet, kan de minister reageren op de reactie van de voormalig president van de Hoge Raad uit het NRC om de bestuursrechtspraak af te splitsen van de Raad van State?

Er waren wel ambtenaren die twijfels uitten en vragen stelden en zich zorgen maakten over de gevolgen van de opgelegde straf. Een goed voorbeeld is de notitie van mevrouw Palmen die terecht kritische vragen voorlegt aan het managementteam. Dat managementteam zou zich kapot moeten schamen want er is niets gedaan met haar advies.

Menselijke maat
Hoe kan het dat signalen van de werkvloer niet doorkomen, hoe wordt dit in de toekomst geborgd? Met een simpele zin over ‘betere routes hoe signalen van de werkvloer doorkomen’ kom je er niet. Er moet echt fundamenteel wat gaan veranderen. Wat is hiervoor al in gang gezet? Hoe zorgen we dat de menselijke maat weer terugkomt? Dat er binnen de toeslagen en uitkeringsfabrieken professionals zijn die de tijd en ruimte krijgen om maatwerk te bieden voor diegenen die dat nodig hebben.

Zeker 94% van de gevallen was achteraf onterecht – onterecht bestempeld als fraudeur. Maar als je dan erkent dat je fout zit naar aanleiding van het rapport van de nationale ombudsman, dan is het onbegrijpelijk dat er niet direct een financiële compensatie wordt geboden.

Nee, staatssecretaris Wiebes wil niet te nederig zijn in de brief, en de daarna aangetreden staatssecretaris besteedt het vaststellen van compensatie uit aan een commissie. Ook over de samenstelling van deze commissie met een oud-staatssecretaris SZW en de oud-vicevoorzitter Raad van State kan je vraagtekens stellen. Hoe objectief kunnen mensen zijn die toch jaren deel uitmaakten van deze organisaties? Waarom organiseerde de staatssecretaris de verantwoordelijkheid van zich af? Laten we vooral zelf geen besluit nemen maar het uitbesteden… Gaat deze handelswijze nu ook op de schop?

Informatie achtergehouden
Hoe serieus neemt dit kabinet, en dan met name de minister-president, de Tweede Kamer? Keer op keer werd informatie achter gehouden. Er is een oekaze-Kok waar iedereen neurotisch op reageert. Want als een ambtenaar toch rechtstreeks contact heeft met een Kamerlid, dat is schijnbaar een giftige cocktail.

En dan hebben we de Rutte-doctrine… Minister-presidenten die hun afdruk achterlaten in ambtelijke organisaties met als uitgangspunt dat wat ze niet weten kunnen ze ook niet vragen. Of ziet de premier dit anders? Het niet uitvoeren van artikel 68 van de grondwet – het informeren van Kamerleden – is onacceptabel. Vooral niets vastleggen, want dan kan het opgevraagd worden door journalisten en Kamerleden, lastig, lastig, lastig.

Gaat er nu echt wat veranderen, de brief spreekt van een radicale verandering. Vooralsnog zijn wij argwanend, iets wat jaren ingesleten is in ministeries verandert niet van de ene op de andere dag. In het debat vorige week over open overheid zijn nog veel moties die hierover gingen ontraden. Eerst zien en dan geloven.

Transparant stelsel is absolute must
Er moet toch echt werk gemaakt worden om het toeslagensysteem te vereenvoudigen zodat mensen niet meer in de problemen komen. Een nieuw kabinet zou hier topprioriteit aan moeten geven. Het is goed dat veel politieke partijen hier aandacht voor hebben. 50PLUS heeft vorig jaar het goede voorbeeld gegeven met een baanbrekend belastingplan. Ook andere partijen zijn aan het ontwikkelen geslagen. Dat is het goede nieuws op dit dossier voor de lange termijn. Want we hebben het wel vaak over de burger, voor wie het hele stelsel te ingewikkeld is geworden. Maar ik constateer dat het stelsel ook veel te ingewikkeld is geworden voor de (meestal) hoogopgeleide ambtenaren die het moeten uitvoeren. Zij moeten continu en tegelijkertijd zoveel verschillende fiscale regels, wetten en wetswijzigingen uitvoeren dat lopendebandwerk welhaast onvermijdelijk wordt. Om aandacht voor de menselijke maat te laten overwinnen is een eenvoudig en transparant stelsel geen fiscale utopie, maar een absolute must.

Maar de kinderopvangaffaire is het verschrikkelijke toppunt. Dat ouders bij deze toeslag als financiële draaischijf werden ingezet heeft geleid tot een climax van ellende. Deze regeling, met die enorme bedragen en de eindeloze lijst met verschillende vergoedingspercentages voor elke inkomensgroep, dan kan je niet anders denken dan: ‘Hoe heeft de politiek deze onzalige regeling ooit kunnen goedkeuren?’

En daarom mogen we ook kritisch naar onszelf kijken: de Tweede Kamer mag zich niet meer laten opjagen en nooit meer wetgeving vaststellen zonder hardheidsclausule, te allen tijde moet maatwerk mogelijk zijn. De Kamer moet beter kijken naar uitvoerbaarheid en handhaafbaarheid van wetgeving. Dat kan als er met uitvoeringsorganisaties gesproken wordt over de haalbaarheid en dient er na een jaar gekeken te worden of de wetgeving werkt zoals bedoeld is. Dat betekent in gesprek met burgers die het betreft, als dat was gebeurd waren alle problemen eerder duidelijk geworden.

Niemand heeft schone handen in dit dossier, maar er is een continue factor: de minister-president. Een man van teflon, alles glijdt van hem af. Maar toch, ik hoop dat de ellende van deze ouders nu wel aan hem blijft kleven. Want dan neemt hij misschien de moeite om een geitenpaadje te vinden, om al zijn energie en behendigheid in te zetten om snel en adequaat de problemen op te lossen voor de ouders. Anders heb je niets meer in de politiek te zoeken.

Nu gaat het kabinet Rutte III eindelijk door het stof en gaan we een demissionaire periode tegemoet. Het klinkt ultiem, een gevallen kabinet, maar het offer wordt gebracht vlak voor de verkiezingen. Wij gaan ervan uit dat dit demissionaire kabinet alles zal doen wat nodig is om de Coronacrisis in goede banen te leiden.

Maar voor wat betreft de compensatie voor alle ouders, herhalen we het nog een keer: Eerst zien, dan geloven.”

© 19 januari 2021