‘Maak toeslagregelingen simpeler en toegankelijker’

De Aanvullende Inkomensvoorziening Ouderen (AIO) is een ingewikkelde en complexe regeling. Met als gevolg dat veel AOW’ers die er wel recht op hebben er geen gebruik van maken. Tijdens een hoorzitting in de Tweede Kamer – aangevraagd door 50PLUS – pleitten diverse organisaties voor het simpeler en toegankelijker maken van de AIO-regeling.

Veel AOW-gerechtigden zijn niet of nauwelijks bekend van het bestaan van de Aanvullende Inkomensvoorziening Ouderen (AIO) als sociale voorziening. Wie geen volledige AOW heeft opgebouwd, kan een aanvulling krijgen als men te weinig inkomsten of vermogen heeft. Die AIO-aanvulling kan het inkomen dan aanvullen tot het sociaal minimum, het bedrag dat iemand minimaal nodig heeft om van te leven.

Onbenutte regelingen

Steeds duidelijker wordt dat veel ouderen die in aanmerking komen voor AIO daar geen gebruik van maken. Dat geldt overigens niet alleen voor de AIO, maar ook voor de Overbruggingsregeling AOW (OBR) en voor voorzieningen als toeslagen, vermindering of kwijtschelding en een teruggave via de aangifte inkomstenbelasting. “Al die regelingen blijven vaak onbenut”, vertelt Corrie van Brenk. “Naast onbekendheid met de regelingen en de aanvraagprocessen is het duidelijk dat ook angst om te moeten terugbetalen een grote rol speelt.”

Grote groep

Corrie van Brenk vroeg om een hoorzitting in de Tweede Kamer over de problematiek rond deze zogenoemde ‘ouderdomsregelingen’. Het Kamerlid van 50PLUS legt uit dat onbekendheid met de beschikbare regelingen vooral zichtbaar is bij de meest kwetsbare groepen in onze steeds meer digitaliserende samenleving: laaggeletterden, analfabeten en mensen die vanwege een beperking niet digitaal kunnen communiceren. De schatting over de grootte van deze groep loopt uiteen, maar ligt tussen de twee en vier miljoen burgers. “Het gaat in ieder geval om een substantiële groep. Om mensen die allemaal een kwetsbare inkomenspositie hebben. Juist die groep kan baat hebben bij inkomensondersteuning.”

Angst voor Belastingdienst

Corrie van Brenk constateert ook dat veel mensen angstig zijn om reeds uitbetaalde voorzieningen te moeten terugbetalen. Die vrees lijkt ingegeven door wantrouwen jegens de overheid. “Verschillende gebeurtenissen waar zaken zijn misgegaan, voeden dat wantrouwen. Overheidstaal is beangstigend.” Begin dit jaar bleek dat ouderen die door nieuwe regels voor huurtoeslag in aanmerking kwamen die niet wilden aanvragen. “De problematiek rondom de kinderopvangtoeslag is daarvan de reden”, vertelt Corrie van Brenk. “We kunnen dus de conclusie trekken dat nogal wat ouderen bang zijn van de Belastingdienst en het toeslagenstelsel!”

Onbekendheid met AIO

De landelijke seniorenorganisatie KBO-PCOB peilde onder zijn achterban de bekendheid met de AIO. De uitkomst was veelzeggend: ruim 80 procent wist niet wat de AIO was. “Degenen die het wél wisten, zijn daar destijds bijvoorbeeld actief op gewezen door de Sociale Verzekeringsbank bij het bereiken van de AOW-gerechtigde leeftijd”, vertelt directeur Manon Vanderkaa (links op foto, de hand schuddend met Kamerlid Corrie van Brenk). Een dergelijk automatisme bij het bereiken van de AOW-leeftijd is heel effectief. Gewoon een briefje met ‘weet u waar u mogelijk recht op hebt?’”

Privacywetgeving

De Sociale Verzekeringsbank (SVB) zei bij de hoorzitting graag persoonlijk contact in te willen zetten om het niet-gebruik van AIO tegen te gaan. “Zoals we ook gedaan hebben om het niet-gebruik van de AOW terug te dringen”, zei Coen van de Louw, lid van de Raad van Bestuur van de SVB. “Dus klanten bellen, een kaartje sturen als bellen niet lukt en eventueel een huisbezoek afleggen.” Om dit te kunnen doen, moet de SVB inkomens- en vermogensgegevens gebruiken. “Technische belemmeringen zijn er niet”, gaf Van de Louw aan. “Maar alles dient wel te voldoen aan de privacywetgeving. We zijn dan ook blij met de aanbevelingen van de Rekenkamer om te onderzoeken onder welke condities kan worden voldaan aan de privacywetgeving.”

Belemmeringen wegnemen

Ook de ouderenbonden roepen, net als de SVB, op belemmeringen omwille van privacy zoveel mogelijk weg te nemen. “Dan wordt het mogelijk om bijvoorbeeld de benodigde gegevens over inkomen en vermogen tussen UWV en de Belastingdienst uit te wisselen. Daarmee kan actiever op regelingen worden gewezen”, aldus Manon Vanderkaa van KBO-PCOB. 50PLUS deelt de visie dat informatie tussen overheidsinstanties moet worden gedeeld. “We moeten de mensen niet met onnodige bureaucratie opzadelen. Ambtenaren moeten dienen, niet lastigvallen”, aldus Corrie van Brenk.

Vereenvoudiging van sociale zekerheidsstelsel

Ouderenorganisatie KBO-Brabant pleitte niet alleen voor een actieve informatieverstrekking tussen Belastingdienst en SVB als blijkt dat huishoudens een inkomen hebben onder het sociaal minimum, maar ook voor een actieve informatieplicht vanuit gemeenten. Zij zijn verantwoordelijk voor de uitvoering van bijstands- en minimavoorzieningen. “Wij zien graag een vereenvoudiging van ons sociale zekerheidsstelsel”, zei Hans van Dijk. De cliëntondersteuner bij KBO-Brabant kwam met een voorbeeld van een gemeente waar een oudere met een inkomen tot 110 procent van het sociaal minimum aanspraak kan maken op vijf voorzieningen die uitgevoerd worden door drie verschillende organisaties. “En met de AIO – dus 100 procent bijstandsnorm – komt de teller op zes voorzieningen en vier uitvoerders…” Er is geen afstemming of wederzijdse informatieverstrekking en privacy wordt als één van de argumenten gebruikt, constateert Van Dijk. “In tegenstelling tot de ZVW-thuiszorg en de WMO lijkt het erop dat we alles wat met inkomen en werk te maken heeft steeds verder van de burger hebben georganiseerd.”

Vergemakkelijken van gegevensdeling

Ook het Nibud adviseert om de AIO-regeling simpeler en toegankelijker te maken. “De AIO is een gecompliceerde regeling”, zei Arjan Vliegenthart, directeur van het Nibud. “Het recht op de aanvulling is van veel voorwaarden afhankelijk, wat het voor veel ouderen moeilijk maakt om vast te stellen wanneer zij hier recht op hebben. Een gecompliceerde regeling verwacht ook van deze, vaak kwetsbare, groep ouderen dat zij een zeer goede kennis hebben van de wet- en regelgeving. Het Nibud pleit voor een vergemakkelijking van de gegevensdeling tussen organisaties, zodat alle AIO-rechthebbenden de aanvulling krijgen waar zij recht op hebben!” •

© 3 februari 2020