Martin van Rooijen over veiligheid

De Eerste Kamer behandelde deze week Tijdelijke wet onderzoeken AIVD en MIVD naar landen met een offensief cyberprogramma, bulkdatasets en overige specifieke voorzieningen.

Namens 50PLUS Martin van Rooijen het woord. U leest onderstaand waarom 50PLUS de veiligheid van Nederlanders zo belangrijk vindt in de letterlijke weergave van zijn toespraak.

—

Voorzitter, wanneer het gaat om externe veiligheid, dan is de fractie van 50PLUS alert. Hoewel de Tweede Wereldoorlog steeds verder achter ons ligt, zijn er onder de oudere generatie nog de nodige voor wie de oorlog heel dichtbij is geweest. De zestigers en zeventigers onder ons zijn de kinderen uit de tijd van de wederopbouw tussen de littekens van de verwoesting.

Ikzelf ben geboren in 1942 en mijn generatie wist één ding zeker: dat nooit meer! Maar vandaag-de-dag zijn tot onze grote ongerustheid de oorlogsverhalen weer pijnlijk actueel. De wereld is onrustig. Op de televisie zien we dagelijks beelden uit Ukraine of uit het Nabije Oosten. In sommige Afrikaanse landen ben je als burger je leven niet zeker.

Ontelbare aantallen mensen zijn op de vlucht voor oorlogsgeweld en wetteloosheid. Weerloze burgers worden zelfs gebruikt en opgejaagd om andere landen te destabiliseren. Rusland bijvoorbeeld stookt onrust en geweld in Afrika om de vluchtelingenstroom naar Europa op gang te houden.

Aan Ukraine leveren wij bewapening om dat land te steunen tegen de agressieve invasie van Rusland. Het oorlogsgeweld komt van overal weer dichterbij.

Dit dwingt ons weer om onze verdediging uitstekend op orde te hebben. De vredesgezindheid van het Westen heeft ons verleid tot gemakzucht en de aanhoudende welvaart heeft onze alertheid aangetast. Maar het lam roept de wolf op. Dat oude gezegde geldt nog steeds. Helaas niet alleen tegenwoordig bij onze eigen schapenboeren.

Als je vrede wilt hebben, wees dan klaar voor de oorlog. Dat zeiden ze al in de tijd van Julius Caesar. Een open deur is een uitnodiging voor het inbrekersgilde. Vanzelfsprekend? Ja! Handelen we ook zo? Nee!

In dat verband is het hebben van perfect toegeruste inlichtingendiensten een absolute voorwaarde. Als de raket de fabriek verlaat, ben je eigenlijk al te laat. Je had van het ontwerp al moeten weten. Nee, nog eerder, je had moeten weten van de plannenmakerij.

De ideologie van Poetin, namelijk herstel van het Grote Russische Rijk als erfstuk van het verleden, van tsaren en Sovjet Unie tezamen, was al in zijn hoofd toen hij de Olympische Winterspelen feestelijk opende in het Russische Sotsji in 2014. Ja, zelfs al daarvoor.

Wat mij opvalt bij de meeste discussies hier in Nederland over onze inlichtingendiensten, is dat het bijna altijd gaat over wat er niet mag. We vinden spionage eigenlijk eng en de Vaste Commissie voor de Inlichtingendiensten in de Tweede Kamer wordt niet voor niets de Commissie Stiekem genoemd.

De technologie verandert dramatisch. ICT en cyber geven ongelooflijk nieuwe dimensies aan machtsuitoefening. Er kan van alles en Artificial Intelligence, A.I., lijkt een volgende, zeer spectaculaire stap verder in dat domein.

Dan is het goed om ons de gevaren daarvan te realiseren, maar voorzitter, ook de mogelijkheden! Niet alleen defensief, óók offensief! Bij elke beperking die wij onszelf opleggen om redenen van ethiek of privacy, moeten wij ons serieus afvragen of de vijand diezelfde beheersing wil opbrengen. Ik vrees van niet.

Voorzitter, de fractie van 50PLUS huivert best wel bij al die moderne technologie. Maar wij huiveren nog veel meer voor een oorlog. Voor een vijand die ons inschat als kwetsbaar en op ons afkomt. Door fatale gaten in onze verdediging, omdat we te terughoudend waren om ons daarop voor te bereiden. Omdat we alleen defensief wilden zijn.

Daarom. voorzitter, is mijn fractie positief over dit wetsvoorstel, dat onze diensten de ruimte moet geven om kennis te krijgen van offensieve cyberprogramma’s bij andere landen.

Mijn fractie wil tevens instemmen met de te openen beroepsprocedure bij de afdeling bestuursrechtspraak van de Raad van State in geval van een conflict tussen de minister en de toezichthouder.

Wel wil ik waarschuwen voor een mogelijk te veel aan juridisering. Ze zeggen dat het eerste slachtoffer van de oorlog altijd de waarheid is, meteen gevolgd door het sneuvelen van het recht. Welnu, onze militairen te velde en dat geldt onverminderd ook voor de mensen van onze inlichtingendiensten, opereren maar al te gauw in een rechteloze en waarheidsonzekere omgeving.

Hen dan, vaak achteraf, beoordelen aan de hand van de spelregels in een keurig geordende maatschappij trekt een forse wissel op hun verantwoordelijkheden midden in de ellende.

Hetzelfde geldt feitelijk voor de inzet van bewapening, die in splitsecond soms moet worden overwogen, op basis van lang niet altijd volledige informatie. Als dan thuis de vredesadvocaten klaar staan om door de Staat ingezette mensen hier voor het gerecht te dagen, dan wil dat best wel eens wringen aan het rechtvaardigheidsgevoel. Kan de minister zich dat voorstellen?

Mijn fractie vraagt zich af of er voor het delicate en verantwoordelijke werk van inlichtingendiensten en van militairen in een vijandelijke omgeving, het weer invoeren van een vorm van krijgstucht wenselijk is? Vanzelfsprekend op basis van wetgeving waarin de genoemde zorgen van de 50PLUS-fractie een beter passende plaats krijgen in wetgeving, die daar op is toegesneden. Gaarne een reactie van de minister.

Voorzitter, rest mij om alle betrokkenen, inlichtingendiensten, ministers en toezichthouders inzicht, wijsheid en succes te wensen bij de moeilijke, gecompliceerde en delicate taken die zij hier te verrichten hebben.